Stichting De Traditie -
Cultureel
Erfgoed
Utrecht - Wetenschap
Vergelijkende Dierfysiologie - Introductie - De
Grondleggers
Hermann Jacques Jordan (afbeelding links) werd in 1913 uitgenodigd om in Utrecht de discipline Vergelijkende Dierfysiologie te introduceren en te doceren, hetgeen hij met succes gedaan heeft. Jordan heeft de Vergelijkende Dierfysiologie in Nederland op de kaart gezet. Hij overleed in 1943. Jordan verkreeg fondsen van de Rockefeller Foundation voor de aanschaf van een snaargalvanometer en voor de bouw van een eigen Laboratorium. Tot de - beperkte - collectie behoren enkele brieven, een manuscript van een Nederlands leerboek der Vergelijkende Dierfysiologie, plattegronden en foto's van het laboratorium en de Collected Papers van het Laboratorium voor Vergelijkende Physiologie der Rijks-Universiteit te Utrecht, bestaande uit de publicaties van 1928 tot 1957 samengevat in een tiental bundels. In 1995 werd onder de bezielende leiding van één van zijn opvolgers, Wim van de Grind, het boek 80 jaar Vergelijkende Fysiologie 1915-1995 uitgegeven, waarin ook de latere publicaties over zintuigen en gedrag zijn opgenomen. De biohistoricus Dr. R.P.W. Visser bracht vóór de verhuizing van het laboratorium naar de Uithof de correspondentie van Jordan al over naar het Utrechts Universiteitsmuseum. Meer informatie over leven en werken van Jordan is te vinden in:
- Vonk-HJ 1946. In Memoriam H.J. Jordan. Herdenkingsrede 27 Oct. 1945, Vergadering van de Nederlandsche DierkundigeVereeniging te Leiden. Oosthoek - Utrecht, 23 pp.
- Vonk-HJ 1947. In memoriam H.J. Jordan. Enzymologia 12, 137.
- Visser-RPW 1984. De Utrechtse Zoologie rond 1900: van morfologie naar Vergelijkende Fysiologie. Tsch, Gesch. Gnk. Natuurw. Wisk. Techn. 7(1),49-59.
Sven Dijkgraaf (afbeelding links: oratie) lector in Goningen, volgde Jordan in 1948 op als hoogleraar-directeur van het Laboratorium voor Vergelijkende Fysiologie. Dijkgraaf bouwde, als leerling van de school van Karl von Frisch, de zintuig- en gedragstak in de dierfysiologie uit. Onder zijn leiding kreeg eindelijk de elektrofysiologische benadering van het zintuigonderzoek gestalte, en verscheen het Nederlandse leerboek der Vergelijkende Fysiologie. Dijkgraaf verkreeg internationale faam door zijn werk aan het octavo-lateralis systeem, waaronder gehoor bij vissen, zijlijn, de elektrische zin van haaien, en de echolocatie van vleermuizen. Tot de te bewerken rubrieken van de collectie behoren brieven, manuscripten van publicaties, onderwijsaantekeningen, en onderzoekprotocollen van het werk waar hij internationaal bekend werd. Uit zijn aantekeningen blijkt ook de noodzaak van het hebben van goede huisvesting voor de te bestuderen diersoorten, en het belang van het bestaan van marien-biologische stations (Napels). Zijn nalatenschap beschrijft tevens de introductie van de gedemocratiseerde universiteit, en het beschikbaar komen van nieuwe onderzoektechnieken.
In 1959 werd het Laboratorium gesplitst in twee afdelingen; één voor 'animale' fysiologie met hoogleraar S. Dijkgraaf, en één voor 'vegetatieve' fysiologie, met hoogleraar H.J. Vonk. Het totale aantal functionarissen van beide groepen bedroeg toen 18 personen, waaronder 8 wetenschappers.
Biografie: Görner-P, Coombs-S, Atema-J 1996. Sven Dijkgraaf 1908-1995, Brain Behav. Evol. 48, 350-358.
Na een chaotische periode van democratisering, reorganisaties, ontslagen, en financiële reducties nam Wim van de Grind in 1987 het roer in handen van de 'zintuigafdeling' van het voormalige Laboratorium voor Vergelijkende Fysiologie. Het is van de Grind geweest die zich opgeworpen heeft als hoeder van het culturele erfgoed van de biofysische tak van de dierfysiologie, en die gezorgd heeft dat zijn wetenschappers zich daadwerkelijk met onderwijs en onderzoek konden bezighouden.
Voor de overige hoogleraren van het zintuigonderzoek van de Vergelijkende Fysiologie wordt de lezer verwezen naar de catalogus professorum van de Universiteit Utrecht (F.J.Verheyen, en A.V. van den Berg).
20210312